تعریف "عشق" از نگاه بزرگان

کلمه ی عشق غالباً در محاورات ما معادل معنای واژه های حب، ود، خل، ولی و... است ولی از حیث معنای اصطلاحی دوست داشتن به گونه ای افراطی (حبّ افراطی) را می گویند، شیفتگی ، وابستگی قلبی و محبّت تامِ عاشق، در برابر معشوق تجلی حضور عشق است، گرچه این واژه در مورد علاقه ی بسیار شدید بکار می رود ولی آنچه مهم به نظر می رسد "شناسایی" مراد و منظور اصلی آن است یعنی معشوق، "چه" باشد و یا " که" باشد و تشخیص این مسئله، بسیار پر اهمیت و سرنوشت ساز است.

 در ادامه ی مطلب بیشتر بخوانید...

 

کلمه ی عشق غالباً در محاورات ما معادل معنای واژه های حب، ود، خل، ولی و... است ولی از حیث معنای اصطلاحی دوست داشتن به گونه ای افراطی (حبّ افراطی) را می گویند، شیفتگی ، وابستگی قلبی و محبّت تامِ عاشق، در برابر معشوق تجلی حضور عشق است، گرچه این واژه در مورد علاقه ی بسیار شدید بکار می رود ولی آنچه مهم به نظر می رسد "شناسایی" مراد و منظور اصلی آن است یعنی معشوق، "چه" باشد و یا " که" باشد و تشخیص این مسئله، بسیار پر اهمیت و سرنوشت ساز است.

خلیل در "کتاب العین" ماده عشق می نویسد: "معشوق را عشیقه، گویند و جمع عاشق، "عشاق" است و نیز "عشاشیق" یکی از اوزان جمع آن است، عشیق، در اینجا این نکته قابل ذکر است که در میانِ این واژگان از واژه هایی است که به عاشق و نیز به معشوق گفته می شود، عشق زاده می گردد.

ابن درید در "جَمهرة اللغة" عشق را در مورد محبت شدید بکار می برد و کلمه عشیق را برای عاشق و نیز معشوق به کار می گیرد:

"عَشِقَ یَعْشَقُ عَشَقاً"

"عَشیقَ،عاشِق وَ رُبَما قالُوا لِلْمَعْشُوقِ اَیْضاً عَشیق."

طُریحی در مجمع البحرین، عشق را این چنین تعریف می کند:"اَلْعِشْقُ، وَ هُوَ تَجاوُزُ الْحَدِّ فِی الْمَحَبَّةِ؛ افراط در محبت ورزی را عشق گویند."

جالینوس حکیم عشق را از افعال نفس بر می شمرد. او می گفت: عشق از اعمال نفسانی است و در فکر جان آدمی جای دارد. او می گفت: عاشق، هرگز از اندیشه و ذکر معشوق جدا (بر کنار) نیست.

فیروز آبادی در"قاموس"، عشق، را عُجب محبّ (عاشق)، نسبت به محبوب خود می داند، حبّ افراطی که چشم و گوش و همه حواس عاشق را تحت تسخیر خویش می گیرد.

غزالی در"احیاء العلوم" عشق را جنین معرفی می کند:حبّ عبارت است، از تمایل طبیعی قلبی آدمی بسوی چیزی که لذت بخش است و آنگاه که این حبّ، شدت یابد آن را عشق می نامند.

علامه جزائری در کتاب پر ارج خود،"انور نعامیه"،ماهیت عشق را عبارت از حضور صور خیالی معشوق در قوِّه ی تخیل عشق می داند و می نویسد:"عشق عبارت است از افراط در محبت به طوری که هیچگاه عاشق از یاد معشوق نشود و یاد او از خاطر او محو نگردد.

وی همچنین در باب ماهیت عشق، می نویسد: عشق از ماده عَشَقَ است و عَشَقَه گیاهی است که بر ساقه و شاخه درخت می پیچد و بالا می رود تا سراسر آن را فراگیرد... عشق نیز سراسر قلب آدمی دردهای بدنی را حس نکند یعنی کاملا روح و جسم را مشغول خود،دارد.

صدرالمتألهین شیرازی در کتاب معروف خود"اسفار اربعه" می نویسد:عشق، همان محبت افراطی است و عشق،همان صورت تخیلی شخص معشوق در خاطر عاشق را گویند.

عشق در نظر ملاصدرا به طور کلّی، عبارت است از افراط و زیاده روی در شوق به وصال و متحد شدن با معشوق... عشق در واقع،همان صورتی است که نفس عاشق حاصل می شود و همان صورت است که نفس آدمی را بی قرار می نماید و از یک حدیث می توان گفت: معشوق اصلی همین صورت نفسانی است. وی سپس یادآور می شود بعضی از اهل نظر از عشق به"مرض نفسانی" و بعضی از آن به "جنون الهی " و بعضی از آن به "هوس غالب بر نفس" یاد می کنند.

نتیجه: عشق،چیزی جز تمایل قلبی و محبت افراطی نیست،محبتی که از درجه معمولی آن فراتر رفته در زوایای نفوس آدمی رسوخ کرده آن را پروانه شمع معشوق ساخته باشد، همچنین عشق مورد نظر این فصل اعم از عشق حقیقی و عشق مجازی است.

با توجه به دیدگاه های مختلف، در باب هویّت و حقیقت عشق، باید گفت:

عشق، آن نوع از شگفتی است که آن سرسپردگی و دلدادگی است، و اگر در کانال و مجرای صحیح فطری والهی خود قرار نگیرد، موجب انحراف عاشق از صراط حق و حقیقت می گردد و بر این اساس بعضی از اهل نظر از آن به عنوان "مالیخولیا" یاد نمودند.

این گونه از عشق است که می تواند عقل و احساس و همه اراده و مبادی تصمیم گیری عاشق را در جهت هواهای نفسانی و اشباع و تمایلات حیوانی و اغراض شهوانی صاحب خود در اختیار گیرد.

ظریفی می گفت: واژه ی عشق دارای سه حرف است که اگر هر یک از این سه در اول سه کلمه دیگر قرار بگیرند جمله ای که تشکیل می شود می تواند تعریف عشق متعارف باشد و آن جمله عبارت است از "علاقه شدید قلبی."

پژوهشگر: فاطمه طاووسی